د لرغوني ختیز مدنیت

on Wednesday, April 10, 2013


[[دوتنه:Ancient Orient.png
thumb
350px
د لرغوني ختیز مدنیتي نقشه]]

د لرغوني ختیز مدنیت یا لرغوني ختیز اصطلاح د ختیزی اسیا او شمال ختیزی افریقی هغو سیمو لپاره کارول کېږی، چې د رومي او یوناني مدنیتونو څخه مخکې په کې یو لړ مدنیتونه ودان ول. په اوسني پېر کې نوموړو سیمو ته منځنی ختیز وایي چې عراق، شام، فسلطین، اسراییل، مصر لبنان او د عربو ټاپووزمې پرته د ترکیې او ایران سیمې هم په کې شامله دي.

[[ویشنیزه:لرغونی نږدی ختیز]]

[[ویشنیزه:د لودیزی اسیا تاریخ]]

[[ویشنیزه:نږدی ختیز]]

[[ویشنیزه:مدنیتونه]]

ګوتاما بودا

on Thursday, June 17, 2010

د ويکيپېډيا لخوا


[پټول]
د يوې لړۍ برخه ده 

بوديزم

Dharma Wheel
د بوديزم تانبه
Outline of Buddhism
د بوديزم پېښلیک
Timeline - Buddhist councils
اهمې څېرې
ګوتاما بودا
Disciples · Later Buddhists
درما or concepts
څلور نجيب حقيقتونه
Noble Eightfold Path
د شتون درې نښې
Dependent origination
سمسارا · Nirvāṇa
Skandha · Cosmology
کارما · بیازېږون

Practices and attainment
بوداتوب · Bodhisattva
4 stages of enlightenment
Wisdom · Meditation
Smarana · Precepts · Pāramitās
Three Jewels · Monastics
Laity
هېوادونه او سيمې
ښوونځي
تریوادا · مهایانا
وجرایانا
ليکنې
Chinese canon · Pali canon
Tibetan canon
Related topics
Comparative studies
Cultural elements
Criticism


سېدارتا ګوتاما (سانسنکرېټ: सिद्धार्थ गौतम; پالي: سېداتا ګوتاما) یو روحاني روحاني ښوواند وو، ده په لرغونې هند دبودیزم بنسټ کېښود.[1] په ډېری بودایي روایتونو کې بودا د (ستر بودا) په نامه یاد شوې دی.بودا (P. sammāsambuddha, S. samyaksaṃbuddha ) of our age, د "بودا" مانا ده "ويښ کړای شوې" یا، "روښانه کړای شوې." [note 1] دده د مړینې مهال ندی مالوم، د شلمې پېړۍ لومړني تاریخپوهان دده د ژوند اټکل د c. 563 مخزېږد تر 483 مخزېږد ښایي; [2]



نيوليک

[پټول]

 ژوند

د بودا د ژوند په اړه لومړني مالومات هماغه بودايي متون دي. ددې بودایي متونو په رڼا کې، بودا او دده راهبانو هر کال څلور میاشتې سر بحث و مباحثې وکړې او دده ښوونې یې و ازمایلې. د بودا له مړینې وروسته راهبانو دده ښوونې له ځانو سره خوندي کړې. دده له مړینې لنډه موده وروسته یوه غونډه راوبلل شوه، او بله ستره غونډه بیا یوه پېړۍ وروسته سره راغونډه شوه. پدې دواړو غونډو کې راهبانو دا هڅه وکړه چې د بودا ژوند او ښوونې په سېسټماټیکه لارو چاورسره باوري کړي. دوی دا ښوونې په یو څه توپیر سره ووېشلې، مګرراهبانو څخه ګوتشمېري وټاکل شول چې د ګډو وجو توکي سره یو یو وساتي.[3] په ځینو ځایونو کې د اړینو ښوونو په صورت کې چې بودا ته به اړوندې وی، په یو لړ داستانونو او سرودونو کې ځای کړې، ترڅو له ورکېدنې او ضایع کېدنې یې مخنیوې کړې وي.[4] پدې توګه د بودیزم زیاتره لرغونی متون او د بودا ښوونې له یوې خولې بلې خولې ته د وینا او داستانونو په توګه را ولېږدېدی.

 د بودا ښوونې


د بودیزم راهبان، تبت

د بودیزم د سپېځلې صومعه لرښود، د پوټالا ماڼۍ.
د بودا د ښوونو یوه ټوټه:
له مړینې وروسته بیا په بل جسد کې را ژوندي کېږو. دا بیا ژوندي کېدنه مو څو ځله تکرارېږي، چې دې بیا ځلې ژوندي کېدو ته د شتون څرخۍ وایي. یا ژوند و مړینه وایو. شتون غم دی، زېږېدنه غم دی، زړبوډي او زړښت غم دی، ناروغي غم دی، غم او خواشیني، ماتم او ناهیلتیا غم دی، له هغه څه سره تړاو چې زړه مو نه غواړي، غم دی. لرېتوب له هغه څه چې زړه مو غواړي، غم دی. لنډه دا چې د زړه تړاو غمجنوونکې دی. او دا غم هغه وخت پای ته رسېږي چې چې نور هېڅ ځانتیا یا درک کوونکې نه وي، څه هغه د ژوند په قید کې وي یا نه وي. موخه باید لدې غمجنې څرخۍ څخه د څان ویستل وي.

سرچينې

  1. بودا، ژوند او ښوونې
  2. L. S. Cousins (1996), "The dating of the historical Buddha: a review article", د اسیایي شاهانو ټولنې ژورنال (3)6(1): 57–63.
  3. Michael Carrithers, The Buddha, 1983, pages 13, 14. Found in Founders of Faith, Oxford University Press, 1986.
  4. Sue Hamilton, Identity and Experience. LUZAC Oriental, 1996, pages 110-111.

تړلې لیکنې


بودیزم په اړه

د پرتلیزه ادیانو علم

 رسنیزې ټولنې

 په انټرنېټ کې ټولنې

[سمول] ټولنې

 ښوونې

نورې سرچینې




Cite error: tags exist for a group named "note", but no corresponding

د یوې لرغونې څپلۍ موندل

on Thursday, June 10, 2010



ارمني لرغونپوهانو ددې هېواد په سویل ختیځ کې د څرمنې یوه لرغونې څپلۍ موندلې.
دا څپلۍ د پینځه زره و پینځه سوه کلونو په اټکل سره له مصري اهرامو ۱۰۰۰ کاله وړاندې جوړه شوې او په ښه ډول خوندي ښکاري.
څېړونکي وایی چې دا څپلۍ د غویي له څرمنې جوړه ده، او د ګنډنې بڼه یې ښایی چې په بشپړه توګه د خاوند د خپې کچه یې وي.
ددې څپلۍ نوری شننې د پلاس ون (Plos One) کې چاپ شوی دي.
د بوټ منځنۍ برخه له وښو او بوټو ډکه ده، پدې سره لرغونپوهان د وښو په اړه باوري ندي چې ایا دا واښه یې د خپو د ګرمونې لپاره ایښي او که بوټ له بڼې بدلونې څخه وژغوري.
د څېړونکو په څېړنه کې دا خبره هم باوري نده چې ایا دا د نارینه وو بوټ وو که د ښځينه وو، مګر د بوټ له کچې داسې برېښي چې د نن ورځی له ۳۸ نمبر بوټ سره سمون خوري.
دا بوټ د "آرنی - 1" (Areni-1) په نامه غار چې له ترکیې سره په پوله پروت غر کې دی موندل شوی.
لرغونپوهان ددې بوټ د نه خرابي لامل دا ګڼي چې ددې غار دننني شرایط داسې ول چې نه ګرم او نه هم چندانې لوند وو. یخ او وچ وو، نو ځکه دا بوټ پکې ندې خراب شوې.
بل لامل یې د پسونو او مېږو پچې دي چې ددې بوټ پر سر پرتې وی او پدې توګه یې زرګونه کلونه له بهرني زیان څخه ژغورلی دی.
ډاکټر ران بیناسی (ددې بوټ له موندونکو څخه) د کورک لېنډ پوهنتون ښوونکی وایي: "موږ په لومړیو کې دا ګومان کاوه چې دا بوټ او نور اړوند توکي به ایله بیله له ۶۰۰ تر ۷۰۰ کلونو لرغونتیا ولري، ځکه چې په ډېر ښه حالت کې ول. مګر کله چې مو د راډیو کاربني ازماېښت پایلو ته چې د برتانیا اکسفورډ او د امریکا کلیفورنیا لخوا پرې ترسره شوې، پام شو، نو بیا پوه شو چې دا بوټان له هغو څو سوه کاله لرغوني دي چې د یخبندونو پر وخت به خلکو اغوستل."
هغه توکي چې لدې غار څخه ترلاسه شوي دي، یو ډول لوښي، چې له غنمو، اوربشو، خوبانیو او نورو اړوندو ترکاریو عبارت دي.

د هندي لرغونی ادب سپيڅلی اثار ویدونه

د ويکيپېډيا لخوا

لیکنه: عثمان منصور انصاري


ویدونه چې د انګليسي ويي (Vidas) ژباړه ده، د ويد جمع ده، چې يو يې وېد راځي،

وېدونه د څلورو هندو مذهب سپېڅلي كتابونو څخه عبارت دى. دا كتابونه د هندي فلسفې كره سرچينې ګڼل كېږي.

د هندو مذهب دا كتابونه په اصل كې د هندو كولتور، ادب او دود و دوستور یو پوهنغونډ ګڼلې شو.

د ويد مانا ويد د پوهې، پوهېدلو، يادولو، سوچ كولو، غور و فكر كولو، پېژندنې او ادراك په ماناؤ دى. ويد د هغه پوهنيز ادب نوم دى، كوم چې هندوانو د زرګونو كلونو په شاوخوا كې د خپلو كولتوري، ادبي، سياسي، او ټولنيزو چارو د كړو وړو څڅه رامنځته كړي دي.

ویدونه (سانسکرېت véda वेद "پوهه") د متن هغه سترې بشپړې ټولګې دي چې په لرغوني هند کې منځته راغلې دي. [1] دا ویدونه په خپل ځان کې د هندی ادب یوه زړه او سپېڅلې طبقه جوړوي..[2]

د هندي كولتور له مخې، وېدونه د انسان جوړښت او ليكنې نه دي. بلكه دا د څښتن له لورې وحې كړاى شوي كتابونه دي، او له هغه څخه سرچينه اخلي،دا وحې د هندو مذهب په پېغمبرانو (رېشيانو) باندې رانازلې شوې دي.

د هندوانو پر وړاند دا سپېڅلي كتابونه د الهي وحى درجه لري، [3] نو لدې امله يې د سروتي śruti يا هغه څه چې اورېدل شويې وي، په نامه يادوي. ").[4][5] ويدي منترونه ددې مذهب په لمانځنو، مذهبي غونډو او داسې نورو د خوشاليو غونډو كې لوستل كېږي.

هغه مذهبي او فلسفي ډلې چې د هند په نيمه وچه كې منځته راغلي، د وېدونو په اړه، يو له بله بېل نظر لري. د هندي فلسفې ښوونځيو چا چې وېدونه د خپلو فلسفي ښوونځيو

دوه نورو هندي فلسفي ډلو بوديزم او جېنيزم وېدونه په بشپړ ډول رد كړل، او له منلو څخه يې انكار وكړ، او ځانته، ځانته لارې يې خپلېكړې. په هندي فلسفه كې دا ډلې د ويد نه منونكو ښوونځيو په نامه يادېږي. [6]

هنري کوربان

د ويکيپېډيا لخوا

هنري کورباڼ

هنري کوربان نامتو ختیځ پوه، فیلسفو او په ایران کې د فرانسې انسټېټیوټ رییس، او په فرانسه کې د سوربن په پوهنتو کې ښوونکې په کال ۱۹۰۳ز زېږېدلې.

ده ۱۴ کاله په فرانس کې د فلسفې په زده کړه تېر کړل، په ځانګړي توګه د هېګل په فلسفه یې ښه پېژندله، او یو له هغو خلکو څخه و، هېدګر یې ښه ژور پېژانده، او د لودیځ له فلسفي ښوونځیو سره ښه اشنایي درلوده.

هنري کوربان د لودیځ له نامتو فلیسوفانو (ادموند موسرل، ارنست کاسیرر، امیل بریه، اتېن جېلسن، لویس ماسینیون) څخه یې علمي ګټې ترلاسه کړې. ده به ځان د لویس ماسینیوس (تصوف پېژندونکي ختیځپوه)زده کوونکې ګاڼه، او هغه سره د زړه اړیکې لري. په حقیقت کې د همدې ښوونکې په وسیله له شهاب الدین سهروردي او د هغه له ښوونځي د اشراق ښوونځی سره بلد شو.


ختیځپوهنه

د ويکيپېډيا لخوا

د سیاستپوهنې په سیند کې د ختیځپوهنې ویي داسې راپېژندل کېږي. پر ختيځو ولسونو د لودیځی ولکی تګلاره، یا د ختیځو ولسونو په احوالو، اوضاعو، ژبو، دود و دوستور، خوی او عادت څېړنیزه مطالعې ته ختیځپوهنه وایي. ختیځپوهنه چې له آره د لودیځو ګرځندویانو (سیاحینو) لخوا د ختیځو هېوادونو له تفرېحي لیدنو کتنو څخه سرچینه اخیستې، او د وخت په تېرېدو سره د نیواکګرو او یرغلګرو هېوادونو لکه انګلستان، امریکې تزاري روس، فرانس، هالېنډ، اېټالیا، اتریش او المان د سیاسي او یرغلګریزو موخو زېږنده شوه، او د بهرینو چارو وزارتونو لخوا ورته پراختیا ورکړل شوه، چې په ختیځو ولسونو ددې هېوادونو د ولکې او یرغل یوه ښه اوزار ثابت شوې دی. د ختیځو ولسونو لپاره ختیځپوهنه هغه اصطلاح ده چې تېر تریخ پیر زاړه یادونه او سیاسي صدمه راپه زړه کوي، دا هغه ترخه یادونه دي چې د ختيځ ولس په پېژندنه کې د لودیځو هېوادو لخوا څکلي دي. ختیځپوهنه چې په عربي کې یې استشراق ګني د «اورينټلېزم» ژباړه ده چې له اروپايي ژبو پښتو ته هم رالېږدول شوې ده چې په لغوي مانا سره «د ختیځو ولسونو د علومو، ادابو، دود و دوستور څېړنه او پېژندنه» لپاره کارول شوې ده. د ختیځپوهنې د ویي برعکس، پدې مسايلو کې لا له مخکې څخه څېړنې پیل شوې وی، د مثال په توګه موږ د «مقدسي» په نامه عالم د «احسن التقاسیم فی معرفة الاقانیم» ته اشاره وکړو، چې نږدې زر (۱۰۰۰) کاله مخکې د ختیځپوهنې په اړه لیکل شوې دی. پدې توګه د بل نامالومه لیکوال کتاب «حدود العالم من المشرق الي المغرب» یادولای شو چې د لویدیځو ولسونو لکه روس او بلغاریا په مسايلو ته ځانګړی شوې دی. که چېرې ختیځپوهنه په هماغه مانا چې «د ختیځو ولسونو په احوالو، اوضاعو، ژبو، دود و دوستور، خوی او عادت څېړنیزه مطالعه» وکاروو، نو کولای شو چې ددې پوهې لپاره یو اوږد شالید ومنو. لکه د ختیځ په اړه د ارستو تعبیرونه، د هخامنشي پیر پورې اړوند د اریانا په اړه د هېروډټس لیکنې او یا د پولېپ څېړنې چې د اشکانیانو په پیر کې یې د ختیځ او لودیځ سیاست څېړلو، هم یو ډول ختیځپوهنه وشمېرو. څه دا چې دې کار همداسې دوام وکړ او په منځنیو پېړیو او شپږمې او اوومې هجري پېړۍ کې او لدې وروسته د صلیبي جګړو په دوران کې- چې د اروپایانو د ختیځپوپېژندنې له بنسټیزه لاملونو څخه وو- یوې نوې او پراخه مرحلې ته وردننه شو. دا په هغه حال کې دي چې که چېرې ختیځپوهنه د ختیځ په اړه د لودیځوالو د یوې ځانګړې تګلارې او د کولتورونو، تمدنونو د ټولګو سرلیک څېړنې په مانا په پام کې ونیسو چې لومړی د زمکني وېش له لامله له لودیځ (د هغې د اروپايیوالي په مانا) سره توپیر لري، او دویم له لودیځ تمدن سره (د نظري نبسټونو له لامله) ماهوي توپیر لري، باید د څوارلسم زېږدې پېړۍ لومړیو (یانې ۱۳۱۲ز کال) ته وروګرځو. پدې کال د «د مسیحي پوهانو ټولنه» چې په وین کې جوړه شوې وه، د وپی ګیري ریمون لول دا تصمیم ونیول شو چې د پاریس، اکسفورډ، سالامانکه او داسې نورو لویو ښارونو کې د عربي، عبري او یوناني ژبو څوکیو بنسټ کېښودل شي. ریمون لول پدې ګروهه وو، چې د عربي ژبې په پوهېدنې سره به په اسانۍ سره وکړای شي چې په عربو کې لار پیدا کړي او هغوي مسیحیت ته راوبلي.(9) پدې توګه د منځنیو پېړیو په وروستیو کلونو کې د ختیځپېژندنې لپاره لومړنی منظم کوښښ پیل شو، مګر لودیځ په هغه ډول چې نن سبا دی لودیځ شوې نه و، یانې په نا اروپایي ټولنو باندې د برید او یرغل وروستي تصمیم او نظام نلرلو. مګر د پینځلسمې زېږدې پېړۍ او د نوي پیر څخه راورسته، په پرتګال او اسپانیا کې د سمندري بېړیو او لارو په جوړښت او کشف چې په ختیځ کې یې د اروپاییانو نفوذ اسانه کړ، د ختیځ په اړه څېړنه یو لازمي کار وګڼل شو او هم زمان د لویدیځ پر وړاندې د ختیځ ګونډه کېدنې، ددې پوهنې اهمیت ورځ تر ورځې زیات شو، ځکه چې اروپاییانو له اسیا او افریکا څخه د بشپړې ګټې اخیستنې لپاره د هغوي پراخه مطالعې او هراړخیزه څېړنې ته اړتیا لرله. (10)

څرنګه چې له ریمون لول څخه نقل شول، د ختیځپوهنې نطفه د نن ورځې په مانا، د منځنیو پېړیو په وروستیو کې په مسیحیت په کیش (کلیسا) باندې د ایمان راوړلو لپاره د مسلمانانو بلنه مسیحیت، بند شول. ددې نطفې له انعقاد څخه وروسته (په شپاړسم زېږدې پېړۍ) کې د هغو بدلونونو له وجې چې د رنېسانس (نوي والي آند) له جوړښت څخه منځته راغلل، ختیځپېژندنه او پوهنه د منځنیو پېړیو د مذهبي تبلیغ له حالت څخه بهر شوه او سیاسي-اقتصادي شکل یې خپل کړ. لدې تاریخ څخه دوه پېړۍ وروسته، ختیځپوهنه په یو بشپړ ډول سره منځته راځي، مهمه لا دا چې د یو ګفتمان غالب په قالب کې، خپله څېره راښکاره کوي، او دوه پېړۍ وروسته د لودیځ د نویو مراحلو اوسنیو فکري غورځنګونو لکه «پوسټ موډرنېزم» او «نړیوالکېدنه» سره ختیځپوهنې یو بشپړ نوی شکل خپل کړې دی. نو پدې بنسټ کولای شو د ختیځپوهنې مطالعات په لاندینیو څلورو دورو را لنډ کړو:


دا هم وګورﺉ

موینجو دېړو

ويکيپېډيا لخوا


د موینجو دېړو لرغونی ښار
موین جو دېړو (سېندي:موئن جو دڙو او په اردو کې عموما موہنجوداڑو بھی) د سېند سیمې یو لرغونی کولتوري منځی تېر شوی دی. دا سیمه له لاړکانه څخه شل کیلو متره لرې او د سکهر (سکر) څخه ۸۰ کیلو متره سوېل لودیځ اړخ ته پرته ده. موین جو دېړو د سېندي ژبې ویي دی چې د مړو غونډۍ مانا ورکوي. دا سیمه د سېند له یو بل مهم منځي هړپه څخه ۴۰۰ میلو په واټن کې پرته ده. دا ښکار د اټکل له مخې ۲۶۰۰ مخزېږد کې ودان شوې او په ۱۷۰۰ مخزېږد کال د نامالومو لاملونو له لامله وېجاړ شو. مګر ځیني لرغونپوهان پدې ګروهه دي چې د سېند د سیند مخ-بدلون، سېل، بهرني یرغل یا زلزلې مهم لاملونه کېدای شي.
د موین جو دېرو لرغونې ښار د برتانوي لرغونپوه سر جان مارشل لخوا په ۱۹۲۲ زېږد کال وموندل شو، او دده موټر تر نن ورځې پورې د موین جو دېړو موزیم ښکلا ده. مګر یو لړ پوهان پدې ګروهه دي چې دا خبره ناسمه ده چې ددې لرغونی سمیې کندنې او موندنه د سر جان مارشل لخوا ترسره شوې. دوی وايي چې د هندي نیمې وچې له وېش نه مخکې هندي لرغونپوه آر کې بهنډر په ۱۹۱۱زېږد کال دا سیمه موندلې وه. د موین جو دېړو ساتندویه ټولنې رییس حاکم شاه بخاري وایي چې "د لومړی ځل لپاره آر کې بهنډر د بودیزم د سپېڅلي مقام په توګه دې تاریخي سیمې ته پام وکړ، چې له هغې څخه یوه لسیزه وروسته سر جان مارشل دلته راغی او ددې ځای کیندنې یې پیل کړی." [1]
دا ښار په ډېر منظمه توګه ودان شوې وو، کوڅې یې پراخه او نېغې وی، او د باراني اوبو لپاره منظمه د وتو لاره وه. د اټکل له مخې تر ۳۵۰۰۰ پورې وګړي پکې اوسېدل. لرغونپوهانو په وینا دا ښار ۷ ځله وران او بیا ودان شوی، چې ددې وېجاړي وجه د سېند سیند سیلاوونه ګڼل شوي. دا ښار د یونسکو لخوا په نړیوال کولتوري میراث کې شمېرل شوی.

نيوليک

[پټول]


لا زیاتو مالوماتو لپاره

External links



د روهتاس لرغونی کلا

د ويکيپېډيا لخوا

لیکنه: عثمان منصور انصاري
د روهتاس كلا ور

د روهتاس كلا د جهلم ولسوالۍ يوه تاريخي كلا ده، چې د دينه له ښارګوټي سوېل په اووه كيلومترۍ كې پرته ده. دا كلا د ګهان او كس سيندونو په څنګ اړخ كې جوړه شوې ده. د روهتاس د كلا ډبره د ځمكې له كچې درې فوټه پورته پرته ده. دا كلا د افغان روڼ اندي او پوه واكمن شېر شاه سوري د واكمنۍ يو اريانوونكې او نادره نمونه ده، چې د څلور سوه كلونو په تېرېدو سره، سره يې هم خپل تېر تاريخ او برم ساتلې دى. ددې كلا دروازې د دومره مودې په تېرېدو سره له ماتېدو او يو څه خراپېدو سره بيا هم تردې دمه خپل شتون ساتلې او د سلګونو سېلانيانو نومونه يې په خپل ځان رېكارډ كړې دي. كه څه هم ددې كلا د جوړوونكو نومونه پرې نشته خو د الله جل جلاله او محمد صلى الله عليه وسلم سپېڅلي نومونه پرې كيندل شوې دي. ددې كلا د اوبو ذخيرې چې په ځايي ژبه ورته باولي وايي د تعمير د فن يوه نادره نمونه ده. دلته يو تاريخي ابهام هم پيدا كېږي، چې د كلا په جوړښت كې ټول مواد له ځايي ډبرو او سېمېنټو څخه ګټه اخيستل شوې. مګر په باولۍ كې د كارول شويو پخو خښتو دا ابهام راپيدا كړې، چې د اندركوټ په باولۍ د كلا په بنسټونو جوړه شوې ده، چې لدې څخه دا په زبات رسي چې دا باولۍ د كلا له جوړښت څخه مخكې جوړې شوې وى. مګر د خښتو كارولو څخه داسې ښكاري چې باولۍ دې له كلا څخه وروسته جوړه شوې وي. په كوم ځاى چې دا كلا ودانه ده، دلته په پخوا وختو كې د منډي په نامه يوه لرغوندې ابادي وه.

د روهتاس كلا يو اړخ

نيوليک

[پټول]

د روهتاس د ويى مانا او د كلا نومول

د روهتاس كلا د افغان واكمن شېرشاه سوري لخوا د يو لښكركوټ په څېر د هند د بهار د روهتاسګړ په نقشه جوړه شوې ده. دا كلا نږدې څلور كيلومتر مربع سيمه رانيولې، چې د پښتون او هندو د ودانۍ جوړونې فن پكې په ښه ډول انځور شوې.

د روهتاس د مانا په اړه ډول، ډول نظريات دي، څوك وايي چې د هوار غريزه ډګر په مانا دى، څوك وايي چې د سپينې هګۍ په مانا دى. لكه څرنګه چې دا كلا هم د هګۍ په څېر بېضوي شكل لري، او د جوړښت څخه وروسته د سپين رنګ لرونكې وه. نو لدې وجې دا كلا له سپينې هګۍ سره تشبېه كوي. مګر دا خبره يقيني ده، چې ددې كلا نوم د هند د بهار ايالت د روهتاس ګړ د كلا په نامه اېښودل شوې. دا كلا د بهار د ايالت په دننه كې وه، او ددې كلا دننه نږدې دوه سوه تالابونه او ډنډونه ول. او څو چينې هم وې. او د مساحت له مخې دا كلا د جهلم روهتاس كلا څخه څو ځلې ستره وه.

د روهتاس كلا د نومونې كيسه داسې ده، چې كله شېر شاه سوري د هند د بهار ايالت مشهوره كلا روهتاسګړ له هري كرېشن راى څخه په ۱۵۳۹ز كال ونيوله، نو په همدې نامه يې د جهلم ولسوالۍ كې يوه كلا بنسټ ډبره كېښوده او په لنډه موده كې يې بشپړه كړه.

د بهار ايالت روهتاس كلا د هارېش چندرا (د لمر د ټبر څخه و) او ده خپل زوى په روهتاساوا په نامه ياد كړ، چې د وخت په تېرېدو سره ددې كلا نوم په روهتاس ګړ بدل شو.


د بهار ايالت د كلا په اړه (د مسلمانو شخصياتو انسايكلوپېډيا) كې داسې ليكلي:

(د سختو لوړو غرونو پر سر دا كلا پر څوارلس كوس سيمه ولاړه ده. دننه يې څومره چينې راخوټېږي، كركيله پكې كېږي، په برسات موسم كې دوه سوه تالابونه د جامونو په څېر له اوبو ډك وي، ځړوبي د جنت او فردوس په څېر ښكاري) [د مسلمانو شخصياتو نسايكلوپېډيا ۲۳ مخ] د روهتاس يوه مانا دا هم وه، چې (د رود پر غاړه ابادي). داسې روايت هم شته چې دا كلا د يوې راڼي (ورهت) په نامه نومول شوې ده. دا كلا لدې وجې هم د اهميت او ځانګړې پام وړ ده، چې دا كلا د هغه خوړ پر غاړه جوړه شوې كومه چې سكندر اعظم ترې تېر شوې و او خپلې بېړۍ يې همدلته پرېښې وى.

د جوړونې علت

شېر شاه سوري دا كلا پس له هغې جوړه كړه، كله چې يې د هند مغولي واكمن همايون ته په قنوج كې سخته ماتې وركړه. دا كلا د پاكستان په زوړ جي ټي لوى لارې په څنګ كې پرته ده. ددې كلا دا ښه والې و چې چا به هم د مركزي اسيا يا پارس له لورې په هند بريد كاوه، نو دلته به يې مخه نيول كېده. ......

موقعيت

د روهتاس كلا له جهلم څخه ۱۶ كيلو متره شمال لوديځ اړخ، او ۷ كيلو متره له دينه ښارګوټي څخه لرې پرته ده. دا كلا په يوه غريزه سيمه كې جوړه شوې، چې ددې كلا ټول منځ د غزه ډبرې پوښلې. دا كلا د سمندر له كچې څخه ۸۱۸ متره پورته پرته ده، او د ۱۲.۶۳ اېكړه ځمكه يې رانيولې ده.

د جوړښت لرليد

Overview

د روهتاس كلا د يوه لښكركوټ په څېر جوړ كړاى شوې ؤ، چې نږدې ۳۰،۰۰۰ پورې پوځيان پكې ځاي پرځاى كېدل. دا كلا له خپل سوق الجېشي موقېعيت، سترو دېوالونو، ډبرينو ورونو او درې دړې لرونكې ورونو د هغو كلابنديو په مقابل كې په ټينګه مقاومت كاوه، چې د بهرنيو ښكېلاكي ځواكونو لخوا به ددى ځاى نيول په نيت راتلل.

ددې كلا زياتره برخې د (اشلر) له ډبرو څخه چې په شاوخوا كلو كې وى، راټولې او جوړه شوې ده. او ځينې برخې يې له پخو خښتو څخه جوړه ده.

د هغه غريزه سيمې له وجې چې دا كلا پرې ودانه شوې، ددې كلا ټاكلې بڼۀ يې خرابه كړې، يانې د غرونو له لوړو ژورو څخه د كلا جوړښت هم اغيزمن شوې او د غره له تاوېدو سره كلا هم راتاوه شوې، او د هغې په اوږدېدو سره كلا هم اوږده كړاى شوې.

دا كلا شاوخوا څلور (۴) كيلو متره مربع سيمه په دربر كې نيسي. ۵۳۳ متره اوږد دېوال دا نېامي كلا له ددې كلا له نورو برخو څخه بېلوي.

ددې كلا څوكۍ په ناسم ډول بېنږدې ۶۸ برجونه لري. له درې باوليو څخه يوه يې په نظامي كلا كې ده، او پاتې نورې يې د كلا په نورو برخو كې دي.

ددې كلا يو ور (لنګر خاني ور) د نظامي كلا پر لور ورپرانيستل كېږي، ځكه چې دا ور په مستقيم ډول د جنګ ډګر ته مخامخ دى.

د کلا جوړونې ټولټال خرڅ

د روهتاس کلا جوړېدنه د شیر شاه سوري د وزیر ټوډر مېل کاتري تر نظر لاندې په ۱۵۴۱ز کال پیل شوه. د ګکړ ولس (د روهتاس اوسېدونکي) ددې لپاره د کلا په جوړونه کې له ګډون څخه سر وغړاوه او کاریګرو یې پرېکون وکړ، ځکه چې دا کلا د هغوي په زمکه جوړېده. ټودر مېل سمدلاسه شېرشاه سوري له دې ستونزې څخه خبر کړ، هغه ورته په لیک کې داسې ځواب ورکړ: زه تا د یو سوداګر سړي په توګه پېژنم، ځکه چې تا پېسې خپلې ملګرې ګرځولي. کله چې ما درته امر وکړ، چې یو کار وکړه، ته باید د بیې په جوړولو کې د پیسو پروا ونکړې. هرڅومره خرڅ چې راځي، زما دولت به یې په غاړه اخلي. ددې ځواب د ترلاسه کولو سره سم، ټوډرمېل په لومړۍ ورځ د یوې ډبرې په راوړلو یوه اشرفۍ ( د وخت پیسه) وټاکله. د وخت په تېرېدو سره دا بیه یوې پاولۍ یا بهلولي ته راوغورځېد. د ګکړو د کاربندیز له وجې د ودانۍ خرڅ دېر لوړ شو. په لاندې توګه یو څو ضد و نقیض اټکلونه شوي دی: واقعاتې جهانګیري وایی، چې ددې کلا ودانولو باندې ۳۴۲۵۰۰۰ اشرفۍ خرڅ راغلې و. دا اټکل د هغې کیندل شوې ډبرې له مخې شوې، کومه چې د شیشي ور په لګېدلې. د ګکړو د کاربندیز له وجې د ودانۍ خرڅ دېر لوړ شو. په لاندې توګه یو څو ضد و نقیض اټکلونه شوي دی: واقعاتې جهانګیري وایی، چې ددې کلا ودانولو باندې ۳۴۲۵۰۰۰ اشرفۍ خرڅ راغلې و. دا اټکل د هغې کیندل شوې ډبرې له مخې شوې، کومه چې د شیشي ور په لګېدلې. ټوله بیه ۱۶۱۰۰۰۰۰۰ یا داسې څه، چې له ۳۴۲۵۰۰۰ هندوستاني روپۍ، ۱۲۰۰۰۰ پارسي تومنو سره برابر، یا ۱۱۲۷۵۰۰۰ توریاني خانېسې. د داوودي تاریخ له مخې ددې کلا ټولټال خرڅ ۸۰۵۰۵۰۰۲ بهلولۍ شوې و.

د څوكۍ دېوال

Bastions,Battlements,Terraces and Terrains

د بهرني ديوال لوړوالې نږدې ۱۰ څخه تر ۱۸ مترو پورې دى. ددې دېوال ډبلوالې له ۱۰ څخه تر ۱۳ مترو پورې دى. دا ديوالونه ځاى پر ځاى ۲ يا ۳ تاخچه ډوله لارې لري. د موري ور ترڅنګ ددې تاخچو ډبلوالې تر ۱۳ مترو پورې رسي. دا تاخچې د پوړيو په وسله له يو بل سره نښتې دي.

د كلا ورونه